ปญฺหาวารสฺส ฆฏเน อนุโลมคณนา

[439] เอตฺถาติ อพฺยากตมูลเกฯ ยทิ เอวนฺติ ยทิ กุสลากุสลมูเลหิ อลพฺภมานมฺปิ ลพฺภติ, เอวํ สนฺเตฯ คณนมตฺตสามญฺญโต, น ปจฺจยสามญฺญโตติ อธิปฺปาโยฯ

[440] นิทสฺสนวเสน ทฏฺฐพฺโพ เยภุยฺเยน อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยานญฺจ เหตุปจฺจยสฺส วิสภาคตฺตาฯ อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยา จ วิสภาคาติ วิเสสเนน โย ตตฺถ สภาคภาโว, ตํ นิวตฺเตติฯ ตถา ภาวาภาวโตติ ตสฺมิํ เหตุปจฺจยากาเร สติ ภาวโต, เหตุธมฺมานํ เหตุปจฺจยภาเว สติ สหชาตาทิปจฺจยภาวโตติ อตฺโถฯ อธิปติปจฺจยาทีนนฺติ อธิปตินฺทฺริยมคฺคปจฺจยานํฯ วิสภาคตา เหตุปจฺจยสฺสฯ กุสลาทิเหตูนนฺติ กุสลากุสลกิริยาพฺยากตเหตูนํฯ เหตุปจฺจยภาเวติ เหตุปจฺจยตฺเต เหตุภาเวน อุปการกตฺเตฯ วิปากปจฺจยภาวาภาวโตติ วิปากปจฺจยภาวสฺส อภาวโตฯ น หิ วิปากานํ วิปากปจฺจยตา อตฺถิฯ วิปากเหตูนํ อิตรเหตูหิ เหตุปจฺจยตาย อตฺถิ สภาคตาติ อาห ‘‘เหตุวชฺชาน’’นฺติฯ วิปากานํ วิสภาคตาย ภวิตพฺพํ, น หิ วิปากธมฺมธมฺมเนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมานํ วิปาเกหิ สภาคตา อตฺถิ ราสนฺตรภาวโตติ อธิปฺปาโยฯ อุภยปจฺจยสหิเตติ เหตุวิปากปจฺจยสหิเตฯ เหตุปจฺจยภาเว วิปากมฺหีติ เหตุปจฺจยภาเวน วตฺตมาเน วิปากธมฺเมฯ วิปากปจฺจยตฺตาภาวาภาวโตติ วิปากปจฺจยภาวาภาวสฺส อภาวโตฯ น หิ วิปาโก วิปากสฺส วิปากปจฺจโย น โหติ, ตสฺมา นตฺถิ เหตุวิปากปจฺจยานํ วิสภาคตาติ อธิปฺปาโยฯ

อิทานิ วุตฺตเมวตฺถํ อุทาหรเณน สมตฺเถนฺโต ‘‘ยถา หี’’ติอาทิมาหฯ เหตุสหชาตปจฺจยสหิเตติ เหตุปจฺจยสหชาตปจฺจยสหิเต, อุภยปจฺจยยุตฺเตติ อตฺโถฯ เหตูนนฺติ อิทํ ‘‘สหชาตปจฺจยตฺตาภาโว’’ติ อิมินาปิ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ เหตูนญฺหิ เหตุปจฺจยสหิเต ราสิมฺหิ เหตุปจฺจยภาโว วิย สหชาตปจฺจยภาโวปิ อตฺถีติฯ ตตฺถ เหตุวชฺชานํ สหชาตธมฺมานํ เหตุธมฺมสฺส จ น สภาคตา วุจฺจติ สหชาตปจฺจเยน สภาคภาวโตฯ